მსოფლიოში ახალი კორონავირუსის ვაქცინების ათეულობით კანდიდატი იცდება როგორც ცხოველებზე, ასევე ადამიანებზე.

სტანდარტული წესით, ვაქცინები ჯერ ცხოველებზე იცდება, შემდეგ ადამიანებზე, სამი ფაზის სახით. სამივე ფაზის დასრულებას წლები სჭირდება. 

ახალი კორონავირუსის პანდემიის გამო, ვაქცინების კანდიდატების კლინიკური ცდების პროცედურები დაჩქარებულია. საწყის ეტაპზე, მაგალითად, ცხოველებსა და ადამიანებზე ვაქცინის ზოგი კანდიდატი ერთდროულად იცდებოდა. დაჩქარებულად მიმდინარეობს მესამე ფაზებიც, რომლებიც სხვა დროს, საშუალოდ, 2-3 წელი გრძელდება ხოლმე. 

ამჟამად ახალი კორონავირუსის ვაქცინების 13 კანდიდატია მესამე ფაზაში, 17 კანდიდატი - მეორე ფაზაში, ხოლო 37  - პირველ ფაზაში. ათეულობით კანდიდატი ვაქცინა ცხოველებზე იცდება. 

ბოლო დღეების ახალი ამბებიდან გამომდინარე, სამი ყველაზე წარმატებული კანდიდატი გამოიკვეთა:  ესენია 1) ამერიკული კომპანია Moderna-სა და ამერიკის ჯანმრთელობის ეროვნული ინსტიტუტის/National Institutes of Health, NIH ერთობლივი ვაქცინა, 2) გერმანული კომპანია BioNTech-ის, ამერიკული კომპანია Pfizer-ისა და ჩინური კომპანია Fosun Pharma-ს ერთობლივი ვაქცინა და 3) ბრიტანულ-შვედური კომპანია AstraZeneca და ოქსფორდის უნივერსიტეტის სამეცნიერო ჯგუფის ვაქცინა.  

Moderna + NIH

ამ ჯგუფის ვაქცინა გენეტიკურია. 

გენეტიკური ისეთი ვაქცინაა, რომლის საშუალებითაც ადამიანის ორგანიზმის უჯრედებში ახალი კორონავირუსის ერთი ან/და მეტი გენეტიკური მასალა -  SARS-COV-2-ის შემთხვევაში, ერთჯაჭვიანი რიბონუკლეინის მჟავის გენეტიკური მასალა, რნმ შეჰყავთ, მასპინძელი ორგანიზმის იმუნური პასუხის პროვოცირებისთვის. 

ერთჯაჭვიანი რიბონუკლეინის მჟავის გენეტიკური მასალის, რნმ [მარცხნივ] და ორჯაჭვიანი დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავის, დნმ [მარჯვნივ] ვირუსული ფრაგმენტები. ახალი კორონავირუსი - SARS-COV-2 ერთჯაჭვიანი რნმ ვირუსია © The New York Times 

Moderna ისეთ ვაქცინებს ქმნის, რომლებიც ადამიანის ორგანიზმში ვირუსის ცილების წარმოსაქმნელად ვირუსის რიბონუკლეინის მჟავის [რნმ] ინფორმაციას იყენებენ. მათ სხვანაირად RNA [mRNA] მესენჯერებს/გადამტანებსაც ეძახიან.

2020 წლის იანვარში Moderna-მ კორონავირუსის ვაქცინაზე მუშაობა დაიწყო და მისი ამ მცდელობის დასაფინანსებლად ამერიკის მთავრობამ 1 მილიარდი დოლარი გაიღო.  ამერიკის ჯანმრთელობის ეროვნული ინსტიტუტთან პარტნიორობის შედეგად, Moderna-მ აღმოაჩინა, რომ ვაქცინა მაიმუნებს ვირუსისგან იცავს. მარტში Moderna-მ კოვიდ-19-ის საწინააღმდეგო პირველი ვაქცინის ადამიანზე ცდა დაიწყო, რამაც იმედისმომცემი შედეგი გამოიღო. ვაქცინამ განვითარების მესამე ფაზას მიაღწია, რომელიც 27 ივლისს დაიწყო. ვაქცინის ფინალურ კვლევაში ამერიკის შეერთებული შტატების მასშტაბით, 89 ცენტრში, 20 ათასი ჯანმრთელი ადამიანი ჩაერთვება. 11 აგვისტოს  აშშ-ს მთავრობამ  კომპანიას დამატებითი 1,5 მილიარდი გადაურიცხა ვაქცინის 100 მილიონი დოზის საწარმოებლად იმ  შემთხვევაში, თუ ის უსაფრთხო და ეფექტური იქნება. სექტემბერში კანადამ მიაღწია კომპანიასთან შეთანხმებას 20 მილიონი დოზა ვაქცინის შესყიდვის თაობაზე.

ივლისში Moderna-მ საპატენტო დავა წააგო, რაც მისი ვაქცინის გამოგონების ტექნოლოგიურ ნაწილს ეხებოდა. მომდევნო თვეში, კომპანიამ განაცხადა, რომ ის  დარწმუნებული არაა, რომ პატენტში მითითებული ზოგი ტექნოლოგიის  პირველი, ორიგინალური გამომგონებელია. ამ ტექნოლოგიებს შორისაა კორონავირუსის ვაქცინის ტექნოლოგიები.

17 სექტემბერს Moderna-მ  პროტოკოლი გამოაქვეყნა. ისინი გეგმავენ დაიცადონ მანამ, სანამ  მოხალისეების მნიშვნელოვანი ნაწილი გახდება კოვიდ-19-ით ავად და შემდეგ დააკვირდნენ, თუ  რამდენი მათგანი იყო ვაქცინირებული იმის დასადგენად, რამდენი მათგანი დაიცვა ვაქცინამ. საჭირო მონაცემების და მოხალისეების მისაღებად, შესაძლოა, 2020 წლის ბოლომდე ან 2021 წლის დასაწყისამდე მოცდა გახდეს საჭირო. 

16 ნოემბერს Moderna-მ გამოაცხადა, პირველადი მონაცემების მიხედვით, მათი ვაქცინის ეფექტურობა 94.5 პროცენტია. 95 მონაწილიდან, რომლებსაც Covid-19 შეხვდათ, 90 პლაცებო მისცეს და მხოლოდ ხუთს - ვაქცინა. მეორე დამაიმედებელი შედეგი ის არის, რომ ეს ვაქცინა ადამიანებს დაავადების მწვავე ფორმისგან იცავს. ვაქცინის კლინიკური კვლევა გრძელდება, მეტი მონაცემების მისაღებად. Moderna აცხადებს, რომ ის აპირებს მარეგულირებელს - F.D.A.-ს საგანგებო დაშვებისთვის [Emergency Use Authorization, EUA] მომავალი კვირების განმავლობაში მიმართოს. 

BioNTech + Pfizer + Fosun Pharma

ამ ჯგუფის ვაქცინაც გენეტიკურია. 

გერმანულმა კომპანია BioNTech-მა ნიუ იორკში მდებარე კომპანია Pfizer-თან და ჩინურ  წამლის მწარმოებელ კომპანია Fosun Pharma-სთან მოლაპარაკება დაიწყო ვირუსის RNA ინფორმაციის მატარებელი ვაქცინის შექმნის თაობაზე. ვაქცინა ორ დოზად შეჰყავთ ადამიანის ორგანიზმში. მაისში მათ ვაქცინის ორი ვერსიის პირველი და მეორე ფაზის კვლევა დაიწყეს. კვლევის შედეგად აღმოჩნდა, რომ ვაქცინის ორივე ვერსია მოხალისეებში SARS-CoV-2 -ის წინააღმდეგ ანტისხეულების გამომუშავებას იწვევს, ხოლო იმუნური, T უჯრედები ვირუსზე რეაგირებენ. კვლევისას აგრეთვე ნახეს, რომ ვაქცინის BNT162b2 სახელწოდებით ცნობილი ვერსია საგრძნობლად ნაკლებად იწვევს ისეთ  გვერდით მოვლენებს, როგორიცაა სიცხე და დაღლილობის შეგრძნება. ამიტომ, მათ ცდის მეორე და მესამე ფაზისთვის ეს ვაქცინა აირჩიეს.  27 ივლისს კომპანიებმა გამოაცხადეს, რომ მათ დაიწყეს კვლევის მეორე და მესამე ფაზა, ერთდროულად. კვლევაში 30 ათასი მოხალისე მონაწილობდა ამერიკიდან  და სხვა ქვეყნებიდან, მათ შორის არგენტინიდან, ბრაზილიიდან და გერმანიიდან. შუალედური კვლევის დროს კომპანიებმა განაცხადეს, რომ ვაქცინის  პირველი დოზის მიღების შემდეგ, მოხალისეები მსუბუქ ან საშუალო გვერდით მოვლენებს უჩივიან. 12 სექტემბერს Pfizer-მა და BioNTech-მა განაცხადეს, რომ ისინი ამერიკაში მიმდინარე კვლევის 43 ათას მონაწილით გაზრდას გეგმავენ.

იმავე თვეში, ტრამპის ადმინისტრაციამ, ამ კომპანიებს 1.9 მილიარდი დოლარი გადასცა დეკემებერში 100 მილიონი ვაქცინის დოზის მისაღებად იმ პირობით, რომ  მომავალში 500 მილიონ დოზას მიიღებდა. იაპონიამ 120 მილიონი დოზის მიღებაზე მოაწერა ხელი. ევროკავშირმა კი, 200 მილიონი დოზის მიღებაზე.

სექტემბერში Pfizer-ის  მთავარმა აღმასრულებელმა დირექტორმა განაცხადა, რომ მათ  დაზუსტებით ოქტომბერში ეცოდინებათ მუშაობს თუ არა ვაქცინა. თუ ეს დამტკიცდა, Pfizer-ის  განცხადებით, ისინი 2021 წლის ბოლომდე 1.3 მილიარდი ვაქცინის დოზის წარმოებას ელიან მსოფლიოს მასშტაბით.

9 ნოემბერს ნიუ-იორკში მომუშავე კომპანია Pfizer-მა და გერმანულმა კომპანია BioNTech-მა გამოაცხადეს, რომ ახალი კორონავირუსის მათი ვაქცინის კანდიდატი 90%-ზე უფრო მაღალეფექტურია. ეს პირველი შემთხვევაა, როცა ახალი კორონავირუსის ცდის ეტაპზე კომპანიამ ასეთი დამაიმედებელი მონაცემები წარმოადგინა, მიუხედავად იმისა, რომ ცდის მესამე ფაზაში ახალი კორონავირუსის ვაქცინის კიდევ 10  კანდიდატი იცდება. 

18 ნოემბერს Pfizer-მა საბოლოო შედეგები გამოქვეყნა, რომელიც 164 შეთხვევას ეფუძნება. თანამწარმოებლებმა: Pfizer-მა და BioNTech-მა დაასკვნეს, რომ მათი ვაქცინა 95%-ით ეფექტურია. მათი განცხადებით, 65 წელს ზემოთ ადამიანებში, რომლებსაც, ზოგადად, სუსტი პასუხი აქვთ ვაქცინების მიმართ, ვაქცინა 94 %-ით ეფექტურია. გარდა ამისა, კვლევებმა სერიოზული გვერდითი მოვლენები არ გამოავლინა. კომპანიები მალე აპირებენ მარეგულირებელს - F.D.A.-ს საგანგებო დაშვებისთვის [Emergency Use Authorization, EUA] მიმართონ. 

20 ნოემბერს კომპანიამ მარეგულირებელს საგანგებოს დაშვებისთვის მიმართა. F.D.A.-ს რამდენიმე კვირა დასჭირდება, რომ კომპანიის განცხადება განიხილოს და გადაწყვეტილება მიიღოს. 

AstraZeneca და ოქსფორდის უნივერსიტეტის სამეცნიერო ჯგუფი 

ამ ჯგუფის ვაქცინა ვექტორული ვირუსული ვაქცინაა.

ვირუსული ვექტორულია ვაქცინა, რომელიც კორონავირუსის გენების მატარებელ და გადასატან  სპეციალურად შექმნილ, სხვა ვირუსს [მათ შორის, ადენოვირუსს] შეიცავს. ამ დიზაინის ვაქცინების ნაწილი ისეა შექმნილი, რომ ადამიანის უჯრედში აღწევს და იმ ვირუსის ცილის წარმოქმნას აპროვოცირებს, რომლის საწინააღმდეგოდაც ვაქცინამ უნდა იმუშაოს.  ვექტორული ვაქცინების ნაწილი ნელა მრავლდება, თან კი ზედაპირით ახალი კორონავირუსის ცილას დაატარებს  და მასპინძელი ორგანიზმის იმუნურ სისტემას მის წინააღმდეგ აღვიძებს.

წითელი ხვეულის სახით ჩანს ახალი კორონავირუსის რიბონუკლეინის მჟავის გენეტიკური მასალის [რნმ, RNA] ფრაგმენტები © The New York Times 

ვირუსული ვექტორული ვაქცინა, რომელსაც ბრიტანულ-შვედური კომპანია AstraZeneca ოქსფორდის უნივერსიტეტთან ერთად ავითარებს, შიმპანზეს ადენოვირუსს ChAdOx1-ს ეფუძნება. მაიმუნებზე კვლევამ აჩვენა, რომ ვაქცინა მათ ვირუსისგან იცავს. მაისში აშშ-ს მთავრობამ პროექტს მხარდასაჭერად 1.2 მილიარდი დოლარი გადასცა. ცდის პირველ და მეორე ფაზაში ვაქცინის შემქმნელებმა მწვავე გვერდითი ეფექტები ვერ აღმოაჩინეს. მათ ნახეს, რომ ვაქცინამ ანტისხეულების გამოყოფა და სხვა იმუნური დაცვის რეაქცია გამოიწვია კორონავირუსის წინააღმდეგ. ვაქცინის მეორე და მესამე კლინიკური ცდის ფაზა ინგლისსა და ინდოეთში დაიწყო, ხოლო, ცდის მესამე ფაზა ბრაზილიაში, სამხრეთ აფრიკაში და აშშ-ში მიმდინარეობს.

აგვისტოში ევროკავშირმა ჯგუფთან შეთანხმებას მიაღწია, რომლის თანახმადაც AstraZeneca ევროპის ქვეყნებს 400 მილიონ დოზა ვაქცინას მიაწვდის, კლინიკური ცდის დადებითი შედეგის შემთხვევაში. AstraZeneca-ს განცხადებით, მან საგანგებო ვაქცინების მიწოდება, შესაძლოა, ოქტომბერში დაიწყოს, - ეს კვლევის შედეგებზეა დამოკიდებული. კომპანია ამბობს, რომ ვაქცინის დამტკიცების შემთხვევაში, წარმოების მოცულობა ორი მილიარდი დოზა ვაქცინა იქნება. India’s Serum Institute-მა უკვე აწარმოა მილიონი დოზა ვაქცინა, რომელთა გამოყენება კლინიკური ცდების დროს იქნება შესაძლებელი.

6 სექტემბერს, AstraZeneca-მ შეაჩერა ვაქცინის გლობალური, მულტიცენტრული კლინიკური კვლევა, ერთ-ერთი მოხალისე მონაწილის გამოსაკვლევად, რომელსაც ანთების ერთ-ერთი ფორმა, ტრანსვერსული მიელიტი გაუმწვავდა. ერთ კვირაში კლინიკური კვლევები განახლდა. თუმცა, ამ დრომდე აშშ-ში კლინიკური ცდები შეჩერებულია, რადგან ამერიკის საკვებისა და წამლის ადმინისტრაცია [F.D.A.] გამოძიებას განაგრძობს. აქამდე გაურკვეველია, იყო თუ არა ვაქცინის მიზეზი ერთ-ერთი მონაწილის ტრანსვერსული მიელიტის გამწვავება, თუ ის ვაქცინის მიღებას დაემთხვა და  მასთან კავშირში არ არის. ამაზე ინფორმაცია ხსენებული ვაქცინის მწარმოებელ მედიკოსთა ჯგუფს არ გამოუქვეყნებია. 

23 ნოემბერს BBC-მ გამოაქვეყნა ინფორმაცია, რომ ამ ჯგუფის ვაქცინის ეფექტურობის ხარისხია 70%. ჟურნალისტ ჯეიმზ გალაჰერის ინფორმაციით, ეს ვაქცინა უფრო იაფი იქნება, მისი გადატანა/ტრანსპორტირება უფრო მარტივი იქნება და მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს პანდემიის მართვაში.

BBC-ის ინფორმაციით, ასევე არსებობს მონაცემები, რომ უკეთესი დოზირების შემთხვევაში, ვაქცინის დაცვის მასშტაბები 90% შეიძლება იყოს.

ასევე ნახეთ:

♦ ახალი კორონავირუსის ვაქცინების ცნობარი - განახლებადი